woensdag 19 augustus 2015

Aly Freije: Terugvertalen

Aly Freije  Terugvertalen

Aly Freije (1944) is dichteres en schrijfster in ’t Gronings en  Nederlands en schrijfdocent. Ze groeide op in Veelerveen.

In 2008 won zij met een vijfdelige cyclus: ‘In lichtbundels daanst t stof’ de Freudenthal-Prijs voor nieuwe Nedersaksische literatuur.
.

Vanaf 2007 publiceerde zij in het Gronings literair tijdschrift Krödde. In 2009 verscheen bij Kleine Uil haar bundel Wondpoeier. Nederlandstalige gedichten verschenen in literaire tijdschriften als De Contrabas, De Brakke Hond, Tzum, Krakatau , Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift, Extaze en onlangs een vijftal in Het Liegend Konijn.
Binnenkort verschijnt een Nederlandstalige bundel.

Wat gebeurt er met je gedicht als het in het Turks is vertaald en je vertaalt het terug naar het Nederlands met behulp van Google Translate? Je krijgt krankzinnige of onzinnige woordgroepen, maar soms juist verrassende woorden en beelden.
Aly Freijes gedicht ‘Spiegels’ werd aangetroffen in het blad Gierik door Ibrahim Eroglu. Het sprak hem aan en hij vroeg of hij een Turkse vertaling mocht maken om het op te nemen in een anthologie van Nederlandse poëzie in het blad ‘Güncel Sanat’. Aly kent geen Turks. Op mijn verzoek vertaalde ze de tekst weer in het Nederlands. We praten over het effect op ‘Spiegels’ en kijken naar het eerste deel van dit drieluik

Spiegels
1.
Zij waren ongedurig, wilden helder krijgen
wat voortvluchtig was, de klank van schuren
de tinten geel van gerst
als jonge honden volgden ze een spoor
met kans op terugkaatsing

een paardenhok, het hek hangt los, drie kinderen
in een veenkanaal, een vrouwenroep verwaait
wind raast door halmen gras, slaat
bloempotten aan diggelen, rookpluimen stijgen
uit een veld, vol margrieten en bolderik

deuren sluiten, water stroomt
uit een plafond, de jongen klemt
een vogel in zijn hand, een man spreekt karig
een vrouw loopt achteruit
gesprekken vallen stil

wasem lost op
ze wijken voor de spiegel
de brekingshoek.
==
Vertaling uit het Turks
SPIEGELS
1

Ze willen natuurlijk de voortvluchtige te grijpen
wrijving van het geluid van het malen manie
gerst geel van kleur
Hopende teruggekaatst
Als puppy
Ze worden gevolgd door een pad

een stallen, hekken, outdoor en drie kinderen
stem van een vrouw in een rommelige turf kanaal
Verwijder het gras in de wind neuriën
De potten uit elkaar
opstaan uit een veld
rook zinnen
breken de madeliefjes, witte klaver en maïs uit de tefeg

de deuren gaan dicht, het water uit het plafond
Een jongen knijpt de vogel in de hand
Een man spreekt met mate
Een vrouw gaat rugleuning
crashes stilte in de kamer praten

de brekingshoek
verspreide mist
ze getekend voor de spiegel

=
A.F.: Het is verrassend en heel nuttig om op ideeën te komen en je kunt kritisch naar je eigen stijl kijken. Je bent gewend om bepaalde taal te gebruiken en dan krijg je ineens heel andere woorden en andere beelden: ‘brekende madeliefjes’ bijvoorbeeld en ‘een vrouw in een rommelig turfkanaal’Er is ook een site ‘www.vertalen.nu.nl.

Die vertaling is anders; achter elkaar genoteerd: ‘Ze zijn rusteloos, p k? een jonge hond met een stuk van geluk als een weerspiegeling van de volgende paardenhok, losse deurvergrendeling, drie kinderen in een gerst gele tonen wat was het geluid mij wilden te halen het schuurpapier, vrouwen proberen te herstellen van zout ijs, gebarsten pot Wind woedt door rookpluimen rook stijging uit een gebied van kamille en corncockle deuren volledige weg geblazen het gras stengels. de waterstromen aan een plafond, de jongen houdt een vogel, een zuinig, breekt de val van reverse lookups van op een vrouw praten in dergelijke een manier dat de hoek van de spiegel zij stille stoom werken dat geven is opgelost.’
Het is wel duidelijk dat de vertaalmachines nog niet veel kunnen, maar er zijn prachtige vondsten, zoals ‘het malen manie’ of ‘puppy / ze worden gevolgd door een pad’ of ‘Een jongen knijpt de vogel in de hand’.
Ik heb nu ook geprobeerd andere gedichten heen en weer te vertalen, soms werkt dat goed.

De ‘zij’ uit het oorspronkelijke gedicht zijn de kinderen van vroeger. Het perspectief ligt bij een volwassene die vertelt over de jeugd. Mijn thema is het reizen, het zoeken naar een plek die er niet meer is: de boerderij van mijn ouders, hun dood. Ik had van Tarkovski films gezien, onder andere ‘ De Spiegel’ en daar heb ik dingen uitgehaald omdat ze mij zo enorm aanspraken. Op een gegeven moment is daar ook een kind dat op een hek zit; het waait, er zijn allemaal grassen; er is een huis. Tarkovski gaat terug naar zijn geboortehuis, in de film. Ik heb de situatie verplaatst naar de veenkoloniën. De spiegel betekent voor mij ook: bang zijn om terug te gaan naar het verleden. Vandaar ‘de brekingshoek’. Er kan van alles breken. Je hebt een mooie herinnering en dan blijken er allerlei drama’s te zijn.

Ik ben in 2011 met deze gedichten begonnen. Het werd een drieluik. Dat komt in de nieuwe bundel. Het is wel al verschenen in een tijdschrift, Gierik. In Het liegend konijn zijn vijf andere gedichten geplaatst.
Toen ik de terugvertaling goed bestudeerde, kwam ik allerlei mooie woorden en woordgroepen tegen. Die heb ik later gebruikt in een gedicht ‘Op doortocht’. Het is dus een nieuwe inspiratiebron! Ik heb allerlei vreemde combinaties gebruikt, maar ik kwam wel weer bij mijn thema uit.

Je hebt ook onder invloed van de Turkse vertaling veranderingen aangebracht in het gedicht ‘Spiegels’.
Je hebt in de eerste regel het enjambement versterkt door te eindigen met ‘wilden’.
In de terugvertaling staat ‘gerst geel van kleur’. Dat heb je niet overgenomen.

Ik vond ‘de tinten geel van gerst’ mooier.

De tweede strofe heeft in de nieuwe versie zes regels, terwijl in het origineel drie strofen waren van vijf regels.
De zesde regel luidt nu: ‘wit van margrieten, klaver, bolderik.
‘maïs uit de tefeq’ daar kon ik natuurlijk niks mee. De klaver is er bijgekomen vanwege het ritme en ‘bolderik’ vind ik een mooi woord. Die is overigens niet wit.
Eigenlijk is er niet veel veranderd door de Turkse vertaling. Wel heeft het een nieuw gedicht opgeleverd.

Is er een verlangen naar vroeger?

Nee, het is meer dat ik het verleden helder wil krijgen. Ik wil het onder woorden kunnen brengen om het te kunnen verwerken. Dit proces van vertalen en terugvertalen kan je helpen bij het vinden van nieuwe beelden. Je zit bijvoorbeeld vast bij het maken van een reeks en die vreemde woorden geven je een nieuwe invalshoek. Dat kan ik iedereen aanraden. Die vreemde taal geeft openingen.

Je schrijft al heel lang, maar je bent er vrij laat mee naar buiten gekomen.

Ik heb ook heel lang niet geschreven. Ik ben gaan schrijven toen ik in mijn werk - volwassenen educatie - creativiteit miste. Omstreeks mijn veertigste ben ik serieus gaan schrijven en toen ben ik ook naar de Schrijvers Vakschool in Amsterdam gegaan. Daar heb ik poëzie gekozen. Martin Reints was mijn docent, heel goed. En in het eerste jaar had ik Jan Meilof); die wist veel van literatuur en daar heb ik dan van geleerd. Ik had  sociologie gestudeerd. Toen ik bij Stichting Schrijven ging werken, heb ik een opleiding gevolgd om docent Schrijven te worden. Ik schreef altijd in het Nederlands, want in die taal heb ik een grotere woordenschat, maar het Gronings is mijn moedertaal en dus de taal van het verleden en de emotie die daarbij hoort.
Dankzij de prijzen en ook gestimuleerd door de dichter Jan Glas heb ik toen meer zelfvertrouwen gekregen. En ben ook gaan optreden met mijn gedichten. Je moet toch een soort weerklank hebben. Daarna ben ik in tijdschriften gaan publiceren met Nederlandstalige gedichten

Heb je andere thema’s dan het verleden?

Ik reis nog steeds en hoe in het leven te staan is voor mij belangrijk en dieren zijn een soort medereizigers voor mij. Hazen en paarden. Voor de natuurbegraafplaats heb ik in opdracht een Gronings gedicht geschreven, maar ze vonden het te moeilijk en te somber
De laatste afdeling van de nieuwe bundel gaat over het onder ogen zien van het verlies. Zoeken helpt niet. Je moet verder.

Heb je ook les gegeven in poëzie?

Ja, bij het Kunstencentrum en bij de Senioren Academie en in allerlei workshops, vaak in samenwerking  met een beeldend kunstenaar. Bij de Schrijvers Vakschool in Groningen ben ik ingehuurd voor elementaire schrijftechnieken. Dat deed ik al heel lang en daar heb ik ook materiaal voor ontwikkeld.

Ben je blind voor je eigen teksten?

Ik denk dat ik voor eigen teksten meer blind ben dan voor die van anderen. Ik laat het ook lezen aan mensen die ik vertrouw en die eerlijk zijn in hun kritiek.

Heb je nog adviezen voor beginnende dichters?

Vrijuit schrijven. Leer patronen van jezelf kennen; vaste taal waarvan je altijd gebruik maakt. Dat moet je doorbreken, ook door anderen te lezen. Ik geef vaak opdrachten om op een andere manier naar de dingen te kijken en met taal te experimenteren, zoals ik eigenlijk hier deed door die terugvertaling uit het Turks weer te gebruiken voor nieuwe teksten.


===

Eerder verschenen in het blad Schrijven



Geen opmerkingen:

Een reactie posten